Zabytkowy kanał na Starym Mieście w Łodzi
Kiedy na Bałutach i Starym Mieście pojawiła się kanalizacja? Okazuje się, że pierwsze kanały, którymi odprowadzano do rzek ścieki i deszczówkę zbudowano już na początku XX wieku. Zobacz jeden z zabytkowych kolektorów wzniesionych na granicy dawnej wsi Bałuty i Miasta Łodzi. Odnalezienie starego kanału przeczy powszechnej opinii, że Bałuty i Stare Miasto były całkowicie pozbawione sieci kanalizacyjnej.
Do dziś można zobaczyć ślady dawnej granicy między Łodzią a Bałutami - mury niektórych kamienic wzniesiono bowiem dokładnie w granicznej linii. Okazuje się, że również wzdłuż granicy (na odcinku od ulicy Wojska Polskiego do starego cmentarza żydowskiego) przebiega pod ziemią kanał, który był elementem systemu odprowadzania ścieków i wód deszczowych z najstarszej części miasta. Kanał powstał w śladzie otwartego rowu - najpewniej dawnego cieku wodnego.
Zaczynał się przy skrzyżowaniu ulic Wojska Polskiego z Młynarską, przecinał Łagiewnicką przy dawnej ulicy Pieprzowej (dziś Berlińskiego), dalej przechodził pod Zgierską i współczesną Zachodnią, biegł wzdłuż ulicy Bazarowej i Lutomierskiej – łączył się z otwartym kanałem - zwanym „lutomierskim”, który kierował się do rzeki Łódki płynącej wzdłuż ulicy Drewnowskiej. Odnaleziony kryty kanał jest prawdziwą zagadką. Podczas budowy nowych powojennych osiedli i nowej sieci kanalizacyjnej został częściowo zniszczony. Zapomniano o jego istnieniu. Dziś odsłania swe tajemnice. Odkrycie kanału obala mit mówiący o tym, że Bałuty i Stare Miasto były całkowicie pozbawione sieci kanalizacyjnej. W zasobach Archiwum Państwowego w Łodzi zachowały się plany budowy tej instalacji. W dokumentach Głównego Komitetu Obywatelskiego w Łodzi z 1915 roku są też informacje o pilnej potrzebie jego budowy ze względu na panujące w części miasta bardzo złe warunki sanitarne.
Do odprowadzania ścieków z Bałut służył też kanał zbudowany wzdłuż rzeki Bałutki. To w nim okupanci niemieccy wstawili kratę uniemożlwiającą ucieczkę z łódzkiego getta. Do kanału Bałutki trafiały między innymi ścieki z Bałuckiej Rzeźni, szpitala Kasy Chorych na Łagiewnickiej, z trzech browarów: Karola Anstadta przy ulicy Szneja (Sędziowskiej) 15, Gottlieba Häuslera przy ulicy Hipotecznej 16 oraz browaru „Thomas” Frumkina i Abramsohna przy ulicy Zgierskiej 73.
Kanałem Bałutki odprowadzano też ścieki przemysłowe między innymi z przędzalni i tkalni Karola Teodora Buhle przy ulicy Hipotecznej 10, farbiarni Kaiserbrechta przy Zgierskiej 69/71, Kazimierza Wajna przy Bicha (Sierakowskiego) 5 i Chaima Temkina przy Dolnej 9.
Wraz z masowym napływem do Łodzi na początku XX wieku nowych mieszkańców stan sanitarny w mieście znacząco się pogorszył. Nie było sprawnie działającego systemu kanalizacji, nie było też wodociągów. Istniała pilna potrzeba znalezienia sposobu na szybkie pozbycie się z miasta ścieków bytowych, fabrycznych i deszczówki oraz wody z topniejącego śniegu.
Ścieki z budynków trafiały do przepełnionych, często niedrożnych rynsztoków i otwartych rowów. W każdym zagłębieniu terenu tworzyły się cuchnące rozlewiska. Szczególnie w upalne dni stanowiły one poważne zagrożenie epidemiologiczne dla mieszkańców.
Podczas deszczów i wiosennych roztopów ulice zamieniały się w wartkie strumienie. Płynąca całą szerokością jezdni woda wymywała kamienne i drewniane bruki, niszczyła chodniki, zalewała piwnice budynków. Odpływ ścieków z miasta był często utrudniony, gdyż mieszkańcy wyrzucali do koryt rzek śmieci. Łódzkie strugi często grodzono płotami, by uchronić je przed wyrzucaniem do nich odpadów.
Pierwsze łódzkie kolektory budowano wzdłuż łódzkich rzeczek.
Najciekawszy i największy jest przebiegający pod parkiem Staromiejskim zabytkowy, betonowy kanał rzeki Łódki. Wzniesiono go pod koniec I wojny światowej. Miał chronić mieszkańców najgęściej zaludnionej dzielnicy Łodzi - Starego Miasta - przed wybuchem epidemii.
Na początku XX wieku zbudowano też kanał odprowadzający deszczówkę z terenu obecnego Placu Dąbrowskiego. Podczas burz i wiosennych roztopów powstawało przy Dworcu Fabrycznym ogromne rozlewisko, z którego woda przelewała się w kierunku reprezentacyjnej ulicy Łodzi - Piotrkowskiej. Zdecydowano się więc odwodniać teren placu Targowego (Placu Dąbrowskiego) i odprowadzać wodę i ścieki krytym kanałem wzdłuż obecnej ulicy Sterlinga i Pomorskiej do rzeki Łódki przy Północnej. Do Łódki trafiały też ścieki odprowadzane kanałem biegnącym od Jaracza przez Rewolucji 1905 roku, Wschodnią, Piotrkowską, Zachodnią, Legionów do Manufaktury.
Kolejny cuchnący otwarty rów istniał wzdłuż rzeczki Karolewki na Starym Polesiu. W jego śladzie powstał, zbudowany z betonowych kręgów kanał. Istnieje on do dziś. Pod ziemią ukryto też niewielkie dopływy Jasienia - rzeczki Lamus i Wólkę.