Miasto Łódź powstało 600 lat temu. Kolebką naszego miasta była wieś Łodzia (Lodza). Gdzie była ta pra - Łódź?

Wzdłuż ulicy Północnej płynęła rzeczka – zwana dziś Łódką. Wokół niej rozciągały się bagna i gęsta puszcza. Do Łódki od strony ulicy Pomorskiej wpadał niewielki strumień. Prawdopodobnie nad nim, gdzieś między ulicami Pomorską a Północną była w XIV wieku, a może nawet i w XIII, mała wieś zwana ŁODZIA. Jej mieszkańcy żyli w głęboko wciętej w teren dolinie Łódki. Chroniła ona zabudowania od silnych wiatrów. Domy stały powyżej linii wylewów rzeki. Mieszkańcy mieli dostęp do czystej wody z rzeczek i bijących niedaleko źródeł i dobrej jakości gleby. Najstarsze pola uprawne, zwane z czasem „pogorzel” rozciągały się między współczesnymi ulicami Północną (rzeką Łódką) a Wojska Polskiego (granicą z Bałutami).  

Na wzgórzu, nieopodal wsi Łodzia (przy obecnym Placu Kościelnym) lokowano 600 lat temu miasto zwane Łódź, z rynkiem i odchodzącymi od niego ulicami. Dla odróżnienia nazw: Łódź i Łodzia - na wieś Łodzia zaczęto mówić: Stara Wieś albo Stara Łódź, a prowadzącą doń drogę z miasta Łodzi nazywano: Starowiejską, Nadstawną (późniejsza Wolborska). Rzekę Łódkę nazywano wówczas Starowiejską, Starą Rzeką lub Rzeką. Nazwa rzeki: „Łódka” pojawiła się dopiero w czasach Ziemi Obiecanej i pochodzi od nazwy naszego miasta! 

Dzięki wsi Łodzia powstała Łódź włókiennicza.  

Przy wytyczaniu pierwszej osady sukienniczej (Nowe Miasto) sięgnięto po dostępne grunty rządowe (wsie, folwarki i lasy). W sąsiedztwie miasta Łodzi najbliższy i największy kompleks terenów należących do państwa znajdował się na gruntach Starej Wsi. Była więc ona pierwszym „dawcą” terenów pod włókiennicze (tkackie) miasto. W XIX wieku w miejscu dawnej wsi powstały zakłady włókiennicze Biedermanna oraz Browar Anstadta.

Co zostało z dawnej wsi?

Łatwo zauważymy, że budynki dawnej tkalni Biedermanna (przy ulicy Smugowej) czy kościół mariawicki przy Franciszkańskiej stoją ukośnie do współczesnej siatki ulic (Północnej i Franciszkańskiej). Wzniesiono je bowiem podług linii dawnych pól (miedz) rolników ze wsi Łodzia i późniejszych łódzkich mieszczan. Do dziś na terenie dawnych pół uprawnych są ogrody działkowe. Pod ziemią odnajdziemy też pozostałości po strumieniu, przy którym była wieś. Zachowały się do dziś fragmenty podziemnego kanału wzniesionego nad korytem strugi. Odnaleziono je niedawno podczas budowy bloków przy ulicy Pomorskiej. Na ulicy Pomorskiej, na wysokości Browaru Łódzkiego bez trudu dostrzeżemy też obniżenie terenu - to dolinka bezimiennej strugi, nad którą powstała pra - Łódź.

Tkacze i Żydzi w dawnej wsi.

 Stara Łódź (Stara Wieś) była skromną osadą z niedużym dworkiem, browarem z gorzelnią, chałupami i zabudowaniami gospodarskimi, dwiema stodołami, dwiema oborami, niedużą stajnią, chlewami z kurnikami oraz spichlerzami. Przeważały budynki drewniane, kryte strzechą, jedynie dworek, browar i chlewy pokryto gontem. Prezes Komisji Województwa Mazowieckiego, Rajmund Rembieliński - założyciel włókienniczej Łodzi – zdecydował o czasowym zasiedleniu starych zabudowań sprowadzanymi do Łodzi tkaczami. Rembieliński polecił je wyremontować - ze stodołami i oborami włącznie. Osiedlono w nich 15 rodzin tkaczy bawełnianych i lnianych. W zabudowaniach Starej Wsi chcieli też mieszkać łódzcy Żydzi. Zabroniono im bowiem prowadzić gorzelnie na terenie miasta Łodzi – obawiano się bowiem wybuchu pożarów. Alkohol wytwarzano wówczas w krytych słomą chałupach. Żydzi prosili więc Rembielińskiego o przeniesienie ich do pustych zabudowań dawnej wsi.

Dopływ Łódki nad którym była wieś Łodzia. Plan archiwalny zakładów Biedermanna z Archiwum Państwowego w Łodzi.

Odkryty podczas prac archeologicznych kanał rzeczki przy ulicy Pomorskiej nad którą była wieś Łodzia.

Widok na ulicę Pomorska, widoczna dolina rzeki nad którą najpewniej była wieś Łodzia.

Kościół mariawitów przy ulicy Franciszkańskiej wzniesiony w lini dawnych pól.

Plan rekonstrukcyjny dawnej wsi Łodzia wrysowany w zarys obecnego centrum Łodzi.

Widok na dawne pola uprawne zwane Pogorzel - obecny Park Helenów.